Kitaplar, bilgiye kaynaklık eden, insanlık tarihinin en önemli parçalarından birisidir. Onların yeryüzünde var olma serüveni, doğuşu, gelişmesi ve günümüzde dijital bir hal alışını izleyen tüm bu sürece genel bir bakış yapmak, kitabın yaşadığı dönüşümü de gözler önüne serecektir.

“Bu Kitap Benim” platformu olarak, sizlere yalnızca bir yayıncılık ve baskı hizmeti sunmuyoruz, kitabın aydınlatıcı güzelliğiyle yolunuza ışık olmayı, kitabı sevdirmeyi de bir görev biliyoruz. Bu yüzden de kitabın tarihi hakkında bilgi vermek, onu yakından tanımak gerektiğine inanıyoruz.

Kitabın Kökenleri

Kitabın kökenleri Antikçağlara kadar uzanmaktadır. Antikçağ ya da günümüz dijital çağı (Ağ toplumu) arasında geçen tüm zaman dilimlerinde bilgiye olan ihtiyaç hiçbir zaman son bulmamıştır. Bu yüzden de kitaplar sadece şekil, kullanılan materyaller açısından değişimler gösterse de kitap, hep yaşamaya devam etmiştir.

Kitap yapımında kullanılan materyallerin dönüşümü, insanlık tarihi hakkında da bize bir takım bilgiler sunuyor. Antikçağ’da ilk kitabın oluşmasını sağlayan malzemeler şunlardır: Ağaç yaprakları, kil tablet, taş, keten bezi, fil dişi, hayvan kabukları ve organları, papirüs, parşömen ve kağıt. (Yıldız, 2000)

Papirüs Kitap

İsmini sıraladığımız ve kitaba materyallik görevi üstlenen tüm malzemelerin ilkini papirüs oluşturmaktadır. İlk kez M.Ö 3300’lü yıllarda Eski Mısır’da kullanıldığı bilinmektedir. Nil nehri ve çevresinde bolca yetişen bir bitkidir ve kağıt olarak kullanılmaya elverişli olanlardan kitap yapılmıştır. Elbette bu kitaplar günümüz formlarına sahip değildir. Rulo şekilde saklanan bu kitaplar, dönemin önemli bilgi kaynağı olmuştur. Neredeyse M.S. 11. yüzyıla kadar kullanılmaya devam etmiştir. (Atılgan, 2006)

Çin ve Kitap

Çin medeniyeti, kitabın günümüzdeki formuna kavuşmasına en büyük katkıyı sağlayan medeniyetlerden birisidir. Çin’deki ilk kitap örneklerinin ağaç plakalar ve ipek kullanılarak oluşturulan zeminler kullanılarak oluşturulmuştur. Tüm bu gelişmeler ışığında Çin’de edebiyatın gelişmesi gerçekleşmiş. Yazının önemi daha fazla anlaşılmaya  başlanmıştır.

Anadolu ve Kil Tabletler

Kitabın oluşmasında en önemli materyallerden birisinin de “kil” olduğu bilinmektedir. Çeşitli kaynaklar kil’in ilk kez M.Ö. 3 bin yılında kullanıldığını göstermektedir. Nemli ve yumuşak kil tabletler üzerine yazılar yazılıyor, daha sonra bu tabletlerin serleşmesi ve yazıların korunması için pişiriliyordu. Çivi yazısı olarak da adlandırılan yöntemle oluşturulan tabletlere Hitit Uygarlığına başkentlik yapan Çorum Boğazköy’de 15 bine yakın büyük boy örnekleri bulunmuştur. Ayrıca, Geç Hitit döneminde kil tabletler yerine, tahta tabletler ve deri üzerine de yazı yazıldığı bilinmektedir. (Bossert, 1952).

Eski Yunan ve Parşömen Kitap

Kitap basım sürecinde kullanılan materyallerden bir diğeri ise Parşömenlerdir. Hayvan derilerine uygulan bir takım işlemler sonucunda elde edilen Parşömen, Eski Yunan’da M.Ö. 3 binden başlayarak, M.S. 7. yüzyıla kadar kullanılmaya devam etmiştir. (Yıldız, 2000). Papirüs’ün Nil ve çevresindeki deltalarada elde edildiğinden bahsetmiştik. Papirüsün ham maddesini oluşturan bitkinin belirli bir bölgede elde edilmesi ve o günkü şartlara göre bir yerden bir yere aktarılmasının zorlukları, parşömenin ise hayvan derilerinden elde edilmesi ve hayvanın bulunduğu her yerde kolayca üretilebilmesi tercih nedeni olmasını sağlamıştır. Parşömen ve Papirüs gibi malzemelerin tamamı rulo şeklindedir. Parşömen’ler malzemesi nedeniyle papirüslere göre daha dayanıklıdır. Ancak rulo şekliden sarılan kitapların okuma zorluğu oluşturduğu ve bunun için yeni bir yöntem arayışı bugünkü kitapların atası denebilecek bir biçimin keşfini sağlamıştır: Kodeks.

Kodeks

Kitap günümüzdeki biçimsel haline yavaş yavaş kavuşmuştur. Bu noktadaki ilk adımın Codex (Kodeks) olduğu söylenebilir. Rulo halindeki bir kitabı sonuna kadar okuduktan sonra, yeniden başa doğru sarmak gerekmektedir. Ayrıca, kitapta istediğiniz bölüme gelebilmek için de ruloyu hareket ettirmeli ve uzun uğraşlar sonunda istediğiniz bölüme gelmeniz halinde yeninden başka bir bölüme geçmek için aynı işlemleri tekraren yapmanız gerekmektedir. İşte tüm bu zorlukları ortadan kaldırmak için geliştirilen kodeks yöntemi ilk kez papirüslere uygulanmıştır. Kodeks, bugünkü kitap formuna benzemektedir. İstenilen yazı sayfasının iki katı büyüklüğündeki bir papirüs yaprağı, dikey şekilde katlanır ve iki sayfa oluşturulur. Böylelikle, bugünkü kitap formuna benzeyen bir forma kavuşturulmuştur. Diğer bir deyişle kodeksler bugünkü kitapların gerçek anlamda atasıdır denilebilir. (Dalkıran, 2013).

Çin ve Kağıdın Bulunuşu

Papirus rulosu ve sonrasında papirus kodeksinin kullanıldığı dönemde Çin’de çok önemli bir buluşa imza atılmıştır. M.S. 1. yüzyılda, bugünkü modern kitabın temel materyali olan kağıt üzerine yazı yazılmaya başlanmıştır.

Pek çok farklı kaynakta kağıdın keşfine ilişkin olarak; Çin hükümdarının sayar muhafız alayı mensuplarından sanatkar Tsai Lun tarafından keşfedildiği belirtilmektedir (Tekin, 1993). Kağıdın sırrı hemen hemen 600 yıl saklanmıştır ancak İpek Yolu vasıtasıyla Çin’in hemen batısındaki bölgede kağıt imalathaneleri kurulmuştur.

El Yazması Kitaplar

Özellikle Batı’da el yazması kitaplar Ortaçağ boyunca hızla yayılmıştır. Yunanlıların ve Romalıların bu konuda oldukça ileri bir aşamada oldukları söylenebilir. Kitap çoğaltma işlemi manastırların “scriptorium” denilen yazı atölyelerinde yapılmıştır. 7. yüzyıldan itibaren ise, İslam dünyasındaki kütüphaneler tarafından bu el yazması eserler, arapçaya çevrilerek çoğaltılmaya başlanmıştır.

Kağıdın Avrupa’ya Yayılması

Kitabın modern kitap formuna ulaşması ise kağıdın Avrupa’ya yayılmasıyla hız kazanmıştır. Çinliler ve Müslümanlar arasında yaşanan Talas Savaşı’nda (751) Müslümanlar tarafından 20 bin Çinli esir alınmıştır. Bu esirler vasıtasıyla Müslüman Araplar, kağıt yapımını Çinlilerden öğrenmiş ve belirli bir süreden sonra kağıt yapımına başlanmıştır. Kağıt üretimi; başta Şam olmak üzere, Hama, Trablus ve Kahire’de yoğunlaşmıştır. Müslümanlar, 12. yüzyılda önce İspanya’ya daha sonra ise Sicilya’ya kağıt üretimini aktarmışlardır. (Dalkıran, 2013).

Matbaa ve Basım

Papirüs, parşömen, kağıt gibi pek çok farklı aracın kitap için temel materyalleri oluşturması ve zaman içinde el yazması kitapların çoğaltılması gibi pek çok farklı süreçle bugünkü modern kitaba geçişe adım adım ilerlenmiştir. Ancak, tüm bu gelişmelerin yanı sıra, en önemli icat ise elbette, Gutenberg’in Matbaa’yı icat etmesidir. Çünkü, bu yeni icat, baskı işleminin mekanikleşmesini ve hızlı şekilde kitapların çoğaltılmasını sağlamıştır. Böylelikle basılı kitap ve çağdaş basımcılık doğmuştur (Jean, 2006)

Gutenberg’in matbaa ile ilgili çalışmaları 1440 yılında başlamış ve 1450 yılında tamamladığı makinesiyle bir şiir basmıştır. Ancak Gutenberg, düştüğü maddi sıkıntılar nedeniyle matbaa makinesini daha da ileri taşıyabilecek imkana sahip değildi. Bu yüzden, J. Fust adlı bir yatırımcıdan aldığı destekle, 1455 yılında Gutenberg İncil’i olarak bilinen kitabı bastı.

Tüm bu gelişmelerden sonra, kitap basımı öncelikle Avrupa olmak üzere tüm dünyada yayılmaya başlamıştır. El yazması eserlerin pahalı olması nedeniyle sadece seçkinlerin ve soyluların erişebilecekleri bir meta olmaktan çıkmasını da sağlamış, halkın kitaba olan erişimi kolaylaşmıştır. Böylelikle bilgi manastırların tekelinden çıkmış ve halka doğru yayılmıştır. Modern kitaba geçişle birlikte, artık yeni basılan bir eser, dünyanın pek çok farklı noktasında kopyalarıyla birlikte yayılmış ve okunmaya başlanmıştır.

Kitap, günümüz teknolojik gelişmeleriyle ortaya çıkan e – book (kitap) ile oldukça farklı bir noktaya gelmiş durumda. Gelinen noktanın ne olduğu konusunda ise bir şeyler söylemek için oldukça erken ancak “Bu Kitap Benim” platformuyla sizlere sunduğumuz butik yayıncılık hizmeti, kendi kitabınızı ister 1 adet (book binding) ya da matbaacılık yoluyla 1000’lerce adet basılmasını sağlıyoruz. Böylelikle kalem aldığınız; şiir, hikaye, roman, anı, hatıra fotoğraflarınız, kısacası tüm yazınsal ve görsel ürünlerinizi kitaba dönüştürüyor, gelecek nesillere aktarabileceğiniz şahane bir kitap halinde sizlere sunuyoruz. “Bu Kitap Benim” diyorsanız siz de öncelikle “Kitap Baskı ve Yayın Süreci” başlıklı yazımızı okuyarak işe başlayabilir, sonrasında da herhangi bir ücret talep edilmeden sizlere sunulan ön inceleme raporu talebinde bulunabilirsiniz. Bunun için bilgi@bukitapbenim.com elektronik posta adresimize mail atmanız yeterli olacaktır.

KAYNAKLAR:
Yıldız, N. (2000). Eskiçağda yazı malzemeleri ve kitabın oluşumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Atılgan, M. (2006). Antik Çağın en önemli yazlı malzemeleri: Papirüs. Bilgi Dünyası, Cilt: 7, Cilt, Sayı: 6.
Bossert, H. (1952). Hititlerde Yazı Malzemeleri ve Yazı Aletleri, Çev: Bahadır Alkım, Cilt: 16, Sayı: 61, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Dalkıran, Ö. (2013). Kitabın Tarihi, Türk Kütüphaneciliği, Cilt: 27, Sayı: 1.
Tekin, Ş. (1993). Eski Türklerde Yazı, Kağıt, Kitap ve Kağıt Damgaları, Haz. Tüba Çavdar, İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti.
Jean, G. (2006). Yazı: İnsanlığın Belleği, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.